امروزه نامرتب بودن دندان‌ها یا مال اکلوژن یک عارضه شایع در میان بسیاری از مردم است. این عارضه باعث کاهش اعتماد به نفس فرد شده و تعاملات اجتماعی وی را محدود می‌کند. نامرتب بودن دندان‌ها انواع مختلفی دارد که یکی از شایع‌ترین آنها کراس بایت است. طبق تعریف، کراس بایت نوعی نامرتب بودن دندان‌ها است که در آن دندان‌ها به صورت قرینه بالایی یا پایین خود قرار نگرفته‌اند. دلایل ایجادکراس بایت زمانی اتفاق می‌افتد که دندان‌ها در فک بالا یا پایین در حالی که دهان بسته است به درستی روی هم قرار نگرفته و جفت نشده‌اند،در نتیجه دندانهای بالا نسبت به فک پایین داخل‌تر قرار می‌گیرند. روش‌های متعددی برای درمان کراس بایت وجود دارد مانند سیم‌کشی دندان‌ها و ارتودنسی ثابت یا متحرک. متخصص ارتودنسی بر اساس نوع و شدت این عارضه، درمان مناسب را برای شما انتخاب می‌کند.
انواع کراس بایت
کراس بایت در دسته‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- کراس بایت دندانی که در آن دندان‌ها به سمت زبان یا دهان کج شده‌اند.
- اسکلتی: ناشی از اختلاف سایز و محل فک‌های نسبت به همدیگر است. این اختلاف می‌تواند در فک بالا، فک پایین یا هر دو فک ایجاد شود.
- عملکردی: این عارضه نتیجه تداخل اوکلوزال است که باعث می‌شود تا فک به گونه‌ای جابجا شود که حداکثر جفت‌شدگی حاصل شود. انحراف در خط میانی بالا و پایین در فک‌ها یک شاخص مناسب برای تعیین کراس بایت عملکردی است.
- جلویی یا قدامی: که در قسمت جلوی دهان ایجاد می‌شود. آندربایت با کراس بایت در این عارضه به گونه‌ای است که دندانهای جلوی پایینی جلوتر از دندانهای بالایی جلویی قرار می‌گیرند.
- خلفی: در قسمت عقب دهان ایجاد می‌شود.
- یک طرفه: در یک طرف دهان ایجاد می‌شود.
- دو طرفه: در هر دو طرف دهان ایجاد می‌شود.
علل
کراس بایت ممکن است ارثی، عملکردی یا به دلیل عوامل محیطی ایجاد شود. عوامل محیطی که باعث ایجاد کراس بایت می‌شوند عبارتند از، تنفس از طریق دهان و مکیدن طولانی مدت شست یا پستانک. از آنجا که فک کودکان در حال رشد است این عوامل محیطی تأثیر بیشتری بر دندانهای آنها می‌گذارد. زمانی کراس بایت عملکردی شکل می‌گیرد که فک به میزان زیادی جابجا شده باشد و باعث نامرتب شدن دندان‌ها شده باشد.
عوارض جانبی
عدم تقارن صورت
اگر شما در آینه نگاه کنید و فک پایین خود را به سمت چپ و راست یا بالا و پایین حرکت دهید، در صورتی که دندانهای پایینی جلوتر از دندانهای بالایی قرار گیرند می‌تواند نشانه نامتقارن بودن صورت باشد که باعث شکل‌گیری کراس بایت شده است.
اختلالات مفصل تمپروماندیبولار
نامرتب بودن دندان‌ها می‌تواند باعث افزایش فشار بر روی یک یا چند مفصل از مفاصل تمپروماندیبولار (مفصل فکی- گیجگاهی TMD) شده و موجب ایجاد اختلالات مفصل تمپرومانیبولار شود. این اختلالات با درد مفاصل و عضلات مربوط به جویدن همراه است.
اختلالات گفتاری
افراد مبتلا به کراس بایت ممکن است در ادای برخی کلمات و اصوات دچار مشکل باشند.
خرابی مینای دندان
خرابی مینای دندان از دیگر عوارض کراس بایت است؛ زمانی که دندان‌ها به درستی روی هم قرار نگیرند ممکن است مینای دندان‌ها از بین برود.
تحلیل لثه
کراس بایت شدید ممکن است باعث فشار آوردن دندان‌ها بر لثه در فک مقابل شود. این فشار دائمی باعث می‌شود که لثه‌ها تحلیل داشته باشند.
درمان کراس بایت
در صورتی که این عارضه تحت درمان قرار نگیرد ممکن است یک فک در محل نادرست بیشتر رشد کرده و حتی باعث ایجاد مشکل در مفاصل فک شود. این مشکلات در برخی موارد ممکن است باعث بروز مشکلات تنفسی، اختلالات جویدن و اختلالات بلع شود. به همین دلیل توصیه می‌شود که هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی انجام شود و بهتر است که این اقدامات قبل از رشد کامل استخوان‌های صورت که معمولاً تا ۱۶ سالگی در زنان و تا ۱۹ سالگی در مردان ادامه می‌یابد انجام شود.
تشخیص زودهنگام کراس بایت در کودکان احتمال موفقیت اقدامات درمانی را افزایش می‌دهد و ممکن است نیاز به عمل‌های جراحی را از بین ببرد. پس از تشخیص کراس بایت، متخصص ارتودنسی باید علت ایجاد این عارضه را مشخص کرده و با در نظر گرفتن سن و عوامل مختلف محیطی، اقدامات متناسب درمانی را برنامه‌ریزی کند.
وسیع کننده کام (اکسپندر)
این ابزارها که به عنوان وسیع کننده کام شناخته می‌شوند برای گسترش سریع و مؤثر فک به کار برده می‌شوند. وسیع کننده در کام دهان قرار داده می‌شوند و با ابزار مختلف به دندان‌ها وصل می‌شوند. هر ابزار یک پیچ دارد که زمانی که به وسیله ابزار مخصوص به خودش پیچانده می‌شود قوس بالایی را بزرگ‌تر می‌کند. زمانی که شکاف کام میانی جدا می‌شود باعث پهن و گسترده شدن کام می‌شود. این شکاف نوعی ارتباط دهنده ثابت مفصل به استخوان‌های جمجمه است. ما قادر به گسترش دادن فک با اعمال فشار ناشی از اکسپندرهای کام هستیم زیرا شکاف میانی کام تا سنین حدود ۱۲ سالگی به طور کامل جوش نخورده و بسته نمی‌شود. زمانی که گستردگی مورد نظر حاصل شد، اکسپندر به مدت حدود ۳ ماه از داخل دهان برداشته می‌شود تا استخوان‌های جدید فضای ایجاد شده را ببندند.
استفاده از بریس‌ها
سیم‌کشی دندان‌ها می‌تواند به طور مؤثری کراس بایتی که شامل اختلالات اسکلتی نباشد را تحت درمان قرار داده و در برخی موارد پس از انجام درمان‌های مربوط به سر و صورت برای دست‌یابی به نتایج مطلوب‌تر انجام می‌شود. بریس ها انواع مختلفی دارند مانند بریس‌های فلزی و بریس‌های نامرئی.
هدگیر
هدگیرها روی سر و صورت قرار داده می‌شوند و به وسیله سیم‌هایی به دندان‌ها وصل می‌شوند. فشار ناشی از هدگیر که بر دندان‌ها و فک‌ها وارد می‌آید باعث افزایش یا کاهش سرعت رشد فک به مرور زمان می‌شود و به همین دلیل در کودکان و نوجوانان از اثربخشی بیشتری برخوردار است.
ضربه‌گیر (محافظ) لب و دهان
این ابزار هم برای فک بالا و هم برای فک پایین به کار برده می‌شود اما غالباً برای فک پایین کاربرد دارد. این ضربه‌گیرها از سیم‌های مدرجی ساخته شده‌اند که در لوله‌های یکپارچه یا جوش داده شده در یک طرف دندانهای آسیای اول قرار داده شده‌اند. ضربه‌گیرهای لب ممکن است از نوع متحرک یا ثابت باشند.
فرایندی که هر ضربه‌گیر لب برای جابجا کردن دندان‌ها به کار می‌گیرد منحصربه‌فرد است. با استفاده از محافظ لب و دهان، بین لب‌ها و گونه‌ها فاصله ایجاد می‌شود و تغییرات عضلات متعادل‌کننده به سمت بقیه دندان‌ها حرکت می‌کند و نیروی ناشی از عضله بوکسیناتور یا شیپوری که فشار زبان را افزایش می‌دهد کاهش یافته و در نتیجه دندان جابجا می‌شود.
بهداشت دهان و دندان در خلال دوره درمان
مراقبت از دهان و دندان در هنگام درمان‌های ارتودنسی دندان شامل پیشگیری از تجمع باکتری‌ها و پلاک‌ها است. باکتری‌ها باعث فاسدشدن دندان در نواحی که مسواک زدن آنها دشوار است مانند اطراف بریس‌ها می‌شود. از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های شیرین و چسبنده خودداری کرده و دهان خود را با دهان‌شویه بشورید تا باقیمانده غذاها و باکتری‌های مخرب از لابه‌لای دندان‌ها پاک شوند.